کتاب خاقان صاحب قران و علمای زمان

فتحعلي‌شاه قاجار طي حکومت سي‌وهفت‌ساله‌اش در اوايل سده سيزده هجري ـ نوزده ميلادي رويه‌اي در رابطه با علما و اهل کشف و معنا در پيش گرفت که در شکل‌دادن به نهادهاي تازه‌ي مذهبي نقشي نمايان داشته است. هم‌زمان با عصر فتحعلي‌شاه يا اندکي پس از آن عنوان‌ها و نهادهايي چون مرجع تقليد، مجتهد اعلم، رکن رابع، واسطه‌ي فيض، نقطه‌ي اولي و مهم‌تر از همه اصل ولايت عامه‌ي فقيه پديد آمدند و فتحعلي‌شاه قاجار طي حکومت سي‌وهفت‌ساله‌اش در اوايل سده سيزده هجري ـ نوزده ميلادي رويه‌اي در رابطه با علما و اهل کشف و معنا در پيش گرفت که در شکل‌دادن به نهادهاي تازه‌ي مذهبي نقشي نمايان داشته است. هم‌زمان با عصر فتحعلي‌شاه يا اندکي پس از آن عنوان‌ها و نهادهايي چون مرجع تقليد، مجتهد اعلم، رکن رابع، واسطه‌ي فيض، نقطه‌ي اولي و مهم‌تر از همه اصل ولايت عامه‌ي فقيه پديد آمدند و يا جان گرفتند. اين مقامات هر يک به جاي خود روندهاي جديدي در جامعه‌ي شيعه‌ي ايران بنا گذاشتند. مردم ايران بار تأثيرات و تبعات اين نهادها و عناوين را بر دوش دارند، اما از چگونگي و چرايي پيدايش اين گرايش‌ها و رشد هسته‌هاي اقتدار ديني نوين در دو قرن اخير، آن‌طور که بايد، آگاهي ندارند. چون کمتر نويسنده‌اي به چگونگي ظهور اقتدار ديني تازه در عناوين مذهبي جديد پرداخته و علت رشد و غليان آن‌ها را در يک بستر اجتماعي بررسي کرده است. به‌طوري که خواهيم ديد، آگاهي فتحعلي‌شاه از اوضاع زمان کمتر از پادشاهان پيش و پس از خود نبود، بلکه ادعاي آشنايي‌داشتن با مسائل فقهي و ادبي، جوشش و خوش‌نشيني‌اش با اهل شعر و روحانيت، به‌ويژه با فقها و علماي زمان، زمينه‌ساز روندها و نهادهاي مذکور در فوق گرديد. افزون بر اين‌ها، نطفه‌هاي رشد نقاشي عصر قاجار، موسيقي دستگاهي ايران، و رواج عزاداري مرسوم شيعه از دوره‌ي فتحعلي‌شاه بسته شده‌اند و به زمان ما رسيده‌اند.